1. صفحه نخست
  2. استفتائات
  3. ازدواج
  4. شروط ازدواج
استفتائات برگزیده
اخیراً در فضای مجازی اصواتی به عنوان مواد مخدر شنیداری انتشار یافته که شنیدن آنان اثراتی همانند و بلکه بیشتر از مواد مخدر و مشروبات الکلی دارند با این اوصاف ؟ 1- آیا شنیدن این اصوات دارای حرمت شرعی می باشد ؟ 2- در صورت بروز حالت نامتعارف ناهوشیاری و نابهنجاری( ناشی از گوش دادن )، آیا اعمال مجازات شرعی (حد یا تعزیر) صحیح می باشد ؟
بنا بر نظر معظم له؛ بر فرض وجود خارجی چنین اصواتی که دارای اثرات مذکور باشد، شنیدن آن اصوات حرام است و دارای تعذیر می باشد.
اگر کسی مرتد شود و سپس مسلمان شود، آیا قضای نمازهای آن مدت که مرتد بوده بر او واجب است ؟
طبق فتوای معظم له، قضای نمازهای آن مدت واجب است.
اینجانبان متصدی و کارگزار و زمامدار و مجلس دار عزاداری در تکیه ای در یکی از شهرستان ها هستیم. حسب الوظیفه تصمیم بر این داشتیم که چندین شب عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را در تکیه بر پا کنیم، عده ای با آوردن این بهانه که اگر مراسم برگزار شود، موجب تبعات و گناه می شود مثلاً افراد فاسد چشم چرانی می کنند یا محتمل است که اشخاصی از این مراسمات سوء استفاده و گناه کنند، پیشنهاد به تعطیلی عزاداری اباعبدالله (علیه السلام) داده اند. آیا اینکه ممکن است بر حسب برگزاری عزاداری در حسینیه احتمالاً عده ای فاسق در این مجلس هم حضور یابند و گناه خود را انجام دهند بر ما که متصدی و کارگردان عزاداری هستیم، حجیت دارد که عزاداری را منحل کنیم؟ حکم واجب بر ما چیست؟
این نوع احتمال دادن خود یک وسوسه شیطانی است. برپایی شعائر حسینی و مراسم عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) از اهم امور دینی است و بهتر است که از ورود این افراد به دسته عزاداری و هیئت منع نکنید و راه نصیحت و اصلاح ایشان را با کلمات شایسته و رفتار محبت آمیز در پیش گیرید.
اگر زنی به صورت چند ماهه صیغه مردی شده و سپس نخواهد به رابطه ادامه دهد، آیا می تواند مهریه خود را ببخشد یا مهری که گرفته را پس دهد و خود را یک طرفه از زوجیت مرد برهاند یا اینکه اتمام رابطه زوجیت موقت، منحصر به اتمام مدت یا بذل مدت توسط مرد است و ربطی به بذل مهریه یا استرداد آن ندارد؟
عقد موقت تنها به وسیله تمام شدن مدت و یا بذل مدت توسط زوج فسخ می شود، مگر آنکه در ضمن عقد، وکالت در بذل مدت از مرد گرفته شده باشد.
حکم شرعی کسی که نسبت محرمیت (ادعای زوجیت) و ادعای ارث را به صورت غیر واقعی به شخص دیگری بدهد، چیست؟
اثبات موضوع شرعی مانند زوجیت، نیازمند به بینه شرعی (شهادت دو نفر عادل) دارد.
در صورتی که بین زن و شوهری ملاعنه رخ دهد و شوهر نفی ولد کند.
1ـ رابطه محرمیت این کودک با ملاعن چگونه است؟ آیا در صورتی که کودک دختر باشد، در آینده می تواند با او ازدواج کند؟
2ـ رابطه محرمیت این کودک با بستگان نسبی و رضاعی و سببی مرد لاعن چگونه است؟ آیا می تواند این دختر با برادران مرد لاعن یا پدران او ازدواج کند؟
3ـ در صورتیکه مرد پس از ملاعنه و نفی ولد پشیمان گردد و رجوع کند، رابطه محرمیت این کودک با ملاعن و بستگان نسبی و رضاعی و سببی این مرد چگونه است؟
1) این کودک با ملاعن محرم است و نمی تواند با او ازدواج کند.
2) این کودک با بستگان مرد ملاعن محرم نیست و می تواند با آن ها ازدواج کند.
3) در صورتیکه واقعاً فرزند این مرد باشد یعنی مرد بین خود و خدای خود او را فرزند خود می داند، با بستگان آن مرد نیز محرم است.
همانگونه كه استحضار داريد در روزهای ماه محرم اغلب افراد نسبت به پخش نذری از قبيل شير، شربت و اطعام اقدام می نمايند. با عنايت به خشكسالی بوجود آمده، می خواستيم اين نذورات را در غالب جيره خشک غذايی و آب معدنی به آن منطقه ارسال نمائيم كه عده ای مردد هستند كه آيا از نظر شرعی صحيح می باشد يا خير، فلذا از آن مرجع عاليقدر تقاضا داشته تا حكم شرعی را بيان فرمايند.
چنانچه صیغه خاص نذر ـ که در رساله علمیه ذکر شده ـ خوانده باشد، واجب است در همان مصرف نذر که نامبرده شده، مصرف نمایند؛ لیکن اگر صیغه خاص نذر خوانده نشده باشد، جایز است در قالب جیره غذائی و آب معدنی و ... مصرف شود.
آیا انجام تغییرات ساختمانی در بنای مسجدی که واقف طبق وقف‌نامه و اسناد رسمی و محضری، تنها بنام مسجد وقف نموده ولاغیر؛ و اجاره دادن فضای آشپزخانه و زیرزمین و... آن مسجد، برای انجام امور اقتصادی و تجاری و درآمدزایی (کترینگ و تهیه و عرضه غذا و نوشیدنی)، جایز است؟
چنانچه واقف تصریح نموده باشد که نباید بناهای مذکور را برای انجام امور اقتصادی و تجاری و غیره اجاره داد؛ در این صورت جایز نیست وگرنه اشکالی ندارد.
1ـ استفاده از دستگاه موسیقی سنتی که در سالیان گذشته تا به امروز به صورت ساز و دهل مخصوص مراسم تعزیه خوانی بوده و احیای این شعیره را به دنبال دارد، چه حکمی دارد؟ 2 ـ استفاده از لباس طرح قدیم مخصوص شبیه خوان های مرد در نقش زن در تعزیه که به صورت چادر های عربی قدیمی (قجری) و روبند های مخصوص(برقه) به منطقه استان هرمزگان بوده، چه حکمی دارد؟ 3 ـ آیا اجرای مجلسی در وصف عروسی حضرت قاسم که به صورت حزین برگزار می گردد، محل اشکال است یا تایید؟
1) چنانچه آن موسیقی مناسب مجالس اهل فسق و فجور نباشد و موجب هتک حرمت شعائر حسینی نشود، اشکال ندارد؛ اما اگر مناسب مجالس فسق و فجور باشد و یا مناسب مجالس عزاداری نباشد، اشکال دارد.
2) اشکال ندارد.
3) اگر این عمل مستند به یکی از کتب مقتل باشد و با رعایت حرمت شعائر باشد، اشکال ندارد.
اگر قاتل در قتل عمد قبل از قصاص و استیذان از حاکم برای قصاص فوت کند و در میان ورثه مقتول صغار باشد با توجه به حرمت هدر دمای مسلمین و عمومات دال بر احترام به دم، آیا می توان از ماترک قاتل دیه مطالبه کرد؟
بله، دیه از ماترک میت برداشته می شود.
ازدواج
سوال :

آیا ازدواج با دختری مرتد و غیر معاند که به لفظ کلمه شهادتین را بگوید و زیر پرچم اسلام درآید، جایز است؟

جواب :

تا زمانی که ارتداد شخصی به طور کامل محرز نشده باشد، نمی توان حکم به ارتداد و کفر او کرد؛ لذا در صورت شک در ارتداد، می توان با آن دختر ازدواج کرد.

عقد از طریق ضبط صوت
سوال :

آیا عقد کردن از طریق ویس (یعنی ضبط صوت و ارسال آن از طریق شبکه های مجازی) صحیح است؟ به این نحو که زوجه به صورت غیابی صیغه ایجاب عقد ازدواج را با رعایت تمام شرایط جاری کند و صدای ضبط شده خود را از طریق ویس و با کمی فاصله به نحوی که موالات به هم نخورد برای زوج بفرستد و آنگاه زوج بلافاصله پس از شنیدن صدای ایجاب، صیغۀ قبول را جاری کند؟ ایجاب غیابی توسط زوجه و اطلاع رسانی از طریق پیامک به زوج و جاری نمودن صیغه قبول توسط زوج پس از دریافت پیامک، چطور؟ آیا صحیح است یا خیر؟

جواب :

باید الفاظ صیغه عقد از طرفین به صورت لسان ابراز و ادا گردد و لذا از طریق اول (ضبط صوت از طریق ویس) کفایت می کند، اما پیامک مجزی نمی باشد.

شرط ضمن عقد نکاح
سوال :

چنانچه پدر داماد، به عنوان بخشی از مهریه در برگ نکاحیه عادی، تعهد انتقال چهارصد و پنجاه متر زمین را پس از طی تشریفات قانونی به عروس خود نماید و برای تضمین این انتقال، 350 سکه پشتوانه قرار دهد که چنانچه زمین را انتقال نداد، سکه ها را مدیون باشد که تفاوت ریالی دو قلم مذکور معتنابه و تقریبا معادل 250 سکه است، اما دفتر خانه اسناد رسمی سهواً یا عمداً بدون ذکر دین اصلی و جزییات تضمین مستقیماً 350 سکه تمام بهار آزادی را دین اصلی مرقوم کرده و پدر داماد که فاقد سواد خواندن و نوشتن است در محل انقعاد عقد که همان دفتر خانه بوده است، تحت تأثیر هیجانات عقد و بدون توجه، سند را امضا می کند و پس از حدوث اختلافات و مطالبه عروس، متوجه موضوع جعل مفادی یا معنوی سند می شود. آیا بر فرض آمادگی پدر داماد برای انتقال زمین و استنکاف عروس از حضور در دفتر خانه و پذیرش انتقال، در این صورت پدر داماد شرعاً زمین را که موضوع قصد و نیت بوده و عقد بر اساس آن منعقد شده را مدیون می باشد یا آنچه در سند سهواً یا عمداً به عنوان دین مستقیم به مقدار 350 سکه و نه به عنوان تضمین تعهد و بر خلاف منویات طرفین ذکر شده است؟

جواب :

بر پدر داماد واجب است مطابق تعهد اصلی خود عمل نماید.

رجبی
سوال :

اگر من و همسرم بخواهیم در کلیه اموال آینده یکدیگر شریک شویم و این شراکت را ضمن عقد نکاح بیاوریم، آیا این شراکت غرری و باطل نیست؟

جواب :

اگر به صورت شرط فعل (در کلیه اموالی که بعداً بدست می آید، همدیگر را شریک کنند) و در ضمن عقد لازم نکاح باشد، اشکالی ندارد و مجهول بودن مقدار درآمد باعث غرری شدن و باطل بودن شراکت نمی شود.

شرط ضمن عقد نکاح
سوال :

بنده جوانی مذهبی هستم در شرف ازدواج، خانم شرط کرده باید ذیل عقدنامه شرط زیر نیز آورده شود و این جدای آن شرطی است که اگر بی دلیل طلاقشان بدهم باید تا نصف اموالم را به ایشان بدهم. شرط دیگری که دارند این است: اینجانبان علاوه بر قبول بند الف، در کلیه اموال یکدیگر بعد از عقد در هر شرایط سهیم خواهیم بود و اموال به صورت یک دوم خواهد بود، آیا این شرط خلاف شرع نمی باشد؟

جواب :

اگر به نحو شرط فعل باشد، هر دو شرط مذکور در ضمن عقد نکاح صحیح است و اگر به نحو شرط نتیجه باشد، در هر دو فرض اشکال دارد.

شرط ضمن عقد نکاح
سوال :

در شرط ضمن عقد نکاح، زوج متعهد می گردد در صورت استطاعت مالی، زوجه را برای حج تمتع بفرستد و هزینه حج را تقبل نماید. در صورتی که زوج در حال حاضر امکان و استطاعت مالی برای پرداخت هزینه حج را برای زوجه نداشته باشد، آیا شرعاً ذمه زوج مشغول به زوجه در مورد حج می باشد و زوج باید با قرض گرفتن و... هزینه حج تمتع زوجه را پرداخت نماید تا بری الذمه گردد یا خیر؟

جواب :

هر گاه استطاعت مالی از وقت تعهد مذکور در سؤال، برای زوج پیدا نشده است، وی مسئولیت ندارد؛ البته اگر قرض گرفتن و ادای آن برای زوج آسان و بدون مشقت است، به گونه ای که استطاعت مالی زوج صادق است، قرض گرفتن برای ادای حج زوجه لازم است و ذمه زوج مشغول به عمل احجاج زوجه است.

نحاح مسیار
سوال :

در چند دهه ی اخير در كشورهاي خليج به خصوص عربستان سعودي نكاحي به نام «نكاح مسيار يا النهاريات» رايج شده كه در اين نكاح مرد با زني با رعايت شرايط ايجاب و قبول و التزام آن‌ها به شروط شرعي صحت عقد، عقد نكاح مي‌ بندد، ليكن برخلاف نكاح دائم در اين نكاح زن از حقوق مبيت و مسكن و نفقه خود گذشت مي‌كند. نظر معظم له درمورد نکاح مسیارچیست؟

جواب :

گذشت زن در ضمن عقد از حق مبیت و مسکن و نفقه اشکالی ندارد؛ لیکن گذشت از حق ارث خلاف شرع است و نافذ نیست، لذا زن در مفروض سؤال ارث می برد.

ازدواج
سوال :

من به دلیل رابطه جنسی، باکره بودن خود را از دست دادم؛ اما توبه کردم و الان با توجه به اینکه عمل ترمیم انجام داده ام و قصد ازدواج دارم، آیا می توانم این مساله را از همسرم پنهان کنم؟

جواب :

اگر مقصود آن است که به عنوان دختر باکره ازدواج نمایید، این عمل تدلیس محسوب می شود؛ لیکن عقد فی نفسه صحیح است و در صورت اطلاع زوج از آن، حق فسخ ندارد؛ مگر اینکه بکارت زوجه، در ضمن عقد یا قبل از آن شرط شده باشد و یا عقد مبتنی بر آن واقع شده باشد.

شرط ضمن عقد نکاح
سوال :

دختری شیعه با پسری سنی مذهب عقد نکاح می نماید، در اولین قرار قبل از عقد، پسر متعهد می شود تغییر مذهب دهد، لذا بر این اساس هنگام عقد و ثبت رسمی، مذهب زوج در سند ازدواج شیعه قید می گردد. اما بعد از ازدواج، زوج به زوجه اعلام می نماید که من شیعه نشده ام و تو هم باید سنی شوی. حال با توجه به موارد فوق الذکر خواهشمندم بفرمایید:


1. نکاح دختر شیعه با مرد سنی مذهب، چه حکمی دارد؟


2. با توجه به قرار شفاهی زوج مبنی بر تغییر مذهب و قید مذهب تشیع برای زوج در سند ازدواج و کشف عدم واقعیت ادعای زوج، تکلیف چیست؟


3. عدم رضایت زوجه به شروع زندگی مشترک با زوج به خاطر مذهب، چه حکمی دارد؟


4. فشار خانواده زوج به زوجه برای تغییر مذهب و بیم آن، چه حکمی دارد؟

جواب :

1) نكاح دختر شيعه با مرد سنی مذهب، به غیر از ناصبی و دشمن اهل بیت (علیهم السلام) صحیح می باشد.


2) در مفروض سؤال اگر عقد نکاح مبتنی بر تشیع زوج جاری شده باشد، زوج تدلیس کرده و زوجه حق فسخ دارد.


3 و 4) از پاسخ بالا روشن شد.

فسخ نکاح
سوال :

بنده قبل از عقد با دختر و خانواده ایشان شرط کردم که مدرک ایشان لیسانس باشد و ایشان در مقطع کارشناسی ارشد هم قبول شده است و قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر دارد. ولی از روی عدم آگاهی در عقدنامه (سند ازدواج، در قسمت شروط ضمن عقد ) مکتوب نکرده ام . اما در زمان عقد در محضر، اقرار به دارا بودن مدرک لیسانس نموده است. ضمنا تعدادی شاهد (مثل پدر، مادر، برادر و...) که در زمان خواستگاری در محل حضور داشتند، می توانند این موضوع را تایید کنند. حدود پنج ماه بعد از عقد، پس از پیگیری جهت ادامه تحصیل ایشان، متوجه شدم ایشان مدرک لیسانس ندارد. ایشان هنوز دختر و باکره می باشد و تا کنون هیچ ارتباط جنسی نداشته ایم. حال از شما مرجع عالیقدر دو تا سوال دارم1. با توجه به اینکه بنده را فریب داده است و شروط وصف شده را ندارد، آیا می توانم فسخ نکاح کنم؟ 2. آیا مهریه شامل ایشان می شود یا خیر؟

جواب :

1)چنانچه در ضمن عقد، داشتن چنین عنوان و مدرکی شرط شده باشد، موجب حق فسخ از باب خیار تدلیس می شود والا چنین حقی را ندارد.


2) از پاسخ سؤال قبل، مشخص شد.

شرط زوجه برای انفاق اموال زوج
سوال : اگر خانمی در ضمن عقد نکاح با شوهر خود شرط کند که هر چقدر خواستم از پول شما به دیگران کمک کنم. آیا شرط به جهت مجهول بودن باطل است؟
جواب : در صورتی که مرد قبول کند، شرط صحیح می باشد.
مخافت با شروط
سوال : اگر ولی دختر باکره ای در زمان عقد موقت شرط کند که هیچ یک از دو طرف حق تقبیل، ملاعبه، مضاجعه و مجامعت را ندارند، اگر این اعمال انجام شود، آیا عمل حرام صورت گرفته است؟ و آیا اگر در رحم زن نطفه بسته شود، این فرزند طهارت مولد دارد یا زنا زاده است؟
جواب : اگر چه مخالفت با شرط جایز نیست، اما ازدواج موقت در مفروض سؤال صحیح است و فرزند حاصل از مجامعت حلال زاده محسوب می شود.
حضانت
سوال : با در نظر گرفتن این که حضانت فرزندان در رشد روحی و عاطفی کودکان نقش اساسی دارد، استدعا دارم نظر مبارک خود را در مورد سئوالات زیر بیان فرمایید :
1. آیا می توان در ضمن عقد نکاح شرط کرد که حضانت فرزندان در صورت طلاق بعد از 7 سال با زوجه باشد ؟
2. آیا زوجه می تواند در ضمن عقد نکاح شرط کند که حضانت فرزندان حتی در صورت ازدواج مجدد با او باشد ؟
3. زوج می تواند شرط کند در صورتی که حضانت فرزندان با مادر باشد نفقه فرزندان خود را پرداخت نکند ؟
4. با توجه به آیه 233 سوره بقره ( نباید مادران از هر گونه حقی که در باره فرزندان خود دارند ؛ محروم شوند ) ، زوج می تواند در ضمن عقد نکاح شرط کند زوجه حق حضانت فرزند خود را نداشته باشد؟
جواب : 1) زن می تواند حتی بدون شرط تا 7 سال حضانت فرزند خود چه پسر و چه دختر را بر عهده بگیرد .
2) بله زوج می تواند حضانت فرزندان را با شرط یا بدو ن شرط به زوجه بسپارد .
3) زوج می تواند شرط کند بر زوجه که در صورتی که حضانت فرزندان با او است یا اینکه شرط کرده قبول حضانت فرزندان به وکالت از طرف زوج ، خود زوجه نفقه فرزندان را بپردازد و در این صورت زوجه مکلف است به اداء نفقه فرزندان ولی چنانچه تخلف کند بر زوج واجب است نفقه آنها را بپردازد.
4) حق حضانت مادر (بر خلاف پدر) قابل اسقاط است و چنانچه آن را اسقاط کرد ، حقی ندارد و تنافی با آیه شریفه ندارد.
ازدواج با مرد اهل سنت
سوال : اینجانب تبعه کشور افغانستان و شیعه هستم که در حال حاضر در شهر مقدس قم و در جوار کریمه اهل بیت (علیهم السلام) و در کنار پدر و مادر زندگی خود را سپری می کنم. حدود سه سال پیش شخصی برای انجام امر خواستگاری به نزد خانواده ما آمد و بعد از قریب چندین ماه رفت و آمد بالاخره با مهریه 14 عدد سکه بهار آزادی به عقد وی درآمدم. بعد از گذشت مدتی اینجانب که طبق شرع مقدس اسلام به نماز و عبادت و راز و نیاز می پرداختم متوجه اعمالی خلاف از سوی همسر خود شده و فهمیدم متأسفانه ایشان با حیله و ترفند وارد خانواده ما شده اند و اخیراً نیز متوجه شدم که ایشان سنی مذهب بوده و در این مورد اصلاً و ابداً چیزی به ما نگفته بودند. حال به زور و اجبار و تهدید من را به خانه و کاشانه خود در خارج از قم فرا می خواند و مدعی است که فقط یک هفته در اختیارم باش و بعد برگرد و این در صورتی است که اینجانب هنوز باکره بوده و بعد از متوجه شدن مذهب او بسیار نارحت شده ام. سؤال: آیا با چنین دروغی عقد بنده با ایشان صحیح است و آیا ازدواج زن شیعی مذهب با مرد سنی مذهب که از بدو زندگی مبنا را بر دروغ گذاشته جایز است یا خیر؟
جواب : ازدواج مزبور صحیح است لکن چنانچه عقد مبنی بر شیعه بودن مرد بسته شده باشد، زن حق فسخ دارد و نیاز به طلاق نیست.
نکاح موقت
سوال : با عنایت به این که آیه ی 24 سوره ی نساء در ارتباط با ازدواج موقت با جنس مؤنث (دختر باکره یا زن بیوه) فقط به دو امر تعیین مدت و تعین مهریه اشاره کرده است، و تصریحی راجع به اذن پدر وجود ندارد و همچنین روایاتی نیز منطبق با این آیه وجود دارد مبنی بر این که اگر دخولی نباشد بدون اذن پدر عقد صحیح است؛ چگونه است که طبق نظر شما در هر حالتی (حتی کم ترین رابطه) اذن پدر لازم است؟
جواب : آیه قرآن را باید با توجه به روایات تفسیر و تبیین کرد، ممکن است آیه ای در موردی مطلق باشد و آیات و روایات دیگر آن را تقیید یا تخصیص بزنند، لذا قضاوت کردن در مورد مسئله شرعی بدون در نظر گرفتن تمام آیات و روایات و قواعد فقهی و اموری که برای اجتهاد لازم است صحیح نیست.
شرط استمتاع
سوال : آيا مى توان با دختر خردسال ازدواج كرد؟ اگر جواب مثبت است، آيا مى توان از او بهره برد؟
جواب : ازدواج جايز است و امكان بهره بردن، شرط صحت ازدواج نيست.
شرط عدم نزدیکی
سوال : شرط عدم نزديكى در نكاح دائم و موقت چگونه شرطى است؟ آيا شرطى صحيح هست يا باطل يا باطل و مبطل؟ چرا؟
جواب : اگر به نحو شرط ترک فعل باشد صحيح است چون نه مخالف مقتضى عقد است و نه مخالف كتاب و سنت و نه ساير اسباب بطلان را دارد.
شرط عدم نزدیکی
سوال : اگر شرط عدم نزديكى در نكاح دائم درج شد و سپس زوجه اذن به دخول بدهد، آيا اين اذن مباح كننده دخول هست؟ چرا؟
جواب : بله مباح كننده ی دخول است، چون عدم دخول بسبب شرط حق او بوده و مى تواند حق خود را ساقط كند.
شرط عدم نزدیکی
سوال : اگر در عقد نكاح دائم شرط عدم نزديكى شود ولى بعداً از اين شرط عدول شود و زوج نزديكى كند، ضمانت اجراى اين تخلف از شرط چيست؟
جواب : اگر صاحب حق از حق خود صرف نظر كند و راضى به نزديكى شود، نزديكى جايز مى شود.
شروط دفترچه ازدواج
سوال : شروطى كه در دفترچه ازدواج ثبت است و دفترخانه ها مرد را ملزم به امضاء مى كنند آيا شرعى است؟ با توجه به اينكه هر آنچه در شرع مقدس بعنوان اختيار مرد آمده از او سلب مي شود و برخى بندها اساس زندگى ها را تحت الشعاع قرار مى دهد.
جواب : اگر زن چنين شروطى را در ضمن عقد كند و مرد آن را بپذيرد شرعى مى شود، بله مرد مى تواند آن را نپذيرد و الزام شرعى ندارد.